MATERIAŁY DO PRACY Z DZIECKIEM W WIEKU PRZEDSZKOLNYM

ĆWICZENIA USPRAWNIAJĄCE ANALIZATOR SŁUCHOWY

Analizator słuchowy zbudowany jest z receptora, drogi dośrodkowej – słuchowej
i ośrodka słuchowego w korze mózgowej. Analizator ten służy do odbioru bodźców słuchowych, w tym dźwięków mowy, ich spostrzegania, zapamiętywania. Uczestniczy w porozumiewaniu się za pomocą mowy. Wraz z innymi analizatorami stanowi neurofizjologiczną podstawę procesów czytania i pisania. Odgrywa w uczeniu sie tych czynności zasadniczą rolę ze względu na zaangażowanie w nich :
 

• słuchu fonemowego, czyli zdolności różnicowania głosek, dzięki dokonywaniu analizy dźwięków mowy i odróżniania ich.
• umiejętności fonologicznych w zakresie operowania cząstkami fonologicznymi, takimi jak głoski, sylaby, logotomy.

Prawidłowe różnicowanie i rozpoznawanie dźwięków mowy ( słuch fonemowy) oraz dobrze wykształcone umiejętności fonologiczne są podstawą bezbłędnego zapisywania i czytania nowych wyrazów, a następnie łączenia ich w zdania i tekst.
Analiza głoskowa - umiejętność rozkładania słów na poszczególne elementy składowe – głoski, które odpowiadają fonemom ( najmniejszym cząstkom języka ).
Analiza sylabowa - umiejętność rozkładania słów na sylaby.

Kształtowanie wrażliwości słuchowej:

• Odtwarzanie struktur dźwiękowych: wystukiwanie rytmu klockiem, na bębenku, graficzne odtworzenie rytmu za pomocą kresek, kółek.
• Różnicowanie dźwięków: ich długości, wysokości, głośności,
• Rozpoznawanie różnych dźwięków z otoczenia: odgłosów z ulicy, sygnałów pojazdów, głosów ptaków, zwierząt np. „Odgłosy”, pocierania o różne przedmioty, rozpoznawanie rzeczy zamkniętych w pudełku poprzez potrząsanie nimi, odgłosów wydawanych przez upadające, uderzające lub pocierane o siebie przedmioty np. klucz, klocek, przesypywanie substancji np. piasek, groch, fasola,
• Zastępowanie poleceń słownych przez sygnały dźwiękowe lub zestaw dźwięków,
• Rozpoznawanie głosu i źródła dźwięku – miejsca, kierunku, ilości dźwięków np. szukanie ukrytego budzika, radia, stukanie do drzwi np. „Kto powiedział dzień dobry?”,
• Rozpoznawanie osób po glosie,
• Rozpoznawanie i różnicowanie dźwięków różnych instrumentów muzycznych,
• Zabawy w szukanie rymów.

Analiza i synteza słuchowa wyrazów:
 Dzielenie zdań na wyrazy, przeliczanie wyrazów w zdaniu,
 Kończenie rozpoczętych zdań,
 Śpiewanie wyrazów,
 Rozpoznawanie wyrazów wypowiedzianych sylabami,
 Kończenie wyrazów zaczynających się daną sylaba,
 Podział wyrazów na sylaby,
 Określanie pozycji danej sylaby w wyrazie,
 Liczenie sylab połączone z klaskaniem, tupaniem i innymi ruchami,
 Wyodrębnianie miejsca sylaby w wyrazie
 Układanie wyrazów z głosek,
 Wyodrębnianie głosek w nagłosie, śródgłosie, wygłosie,
 Układanie wyrazów z daną głoską,
 Wyodrębnianie głosek w wyrazach,
 Tworzenie wyrazów z ostatnich głosek demonstrowanych obrazków,
 Dobieranie obrazków, których nazwy rozpoczynają się od danej głoski, kończą się na daną głoskę.

Utrwalanie pamięciowe:
 Nauka wierszy, rymowanek,
 Powtarzanie krótkich i długich zdań,
 Powtarzanie szeregu wyrazów.

Doskonalenie wypowiedzi dzieci:
 Utrwalanie poprawnej artykulacji głosek,
 Wdrażanie do mowy zdaniowej,
 Wzbogacanie czynnego słownika dziecka,
 Opowiadanie treści obrazków, historyjek obrazkowych.

ĆWICZENIA USPRAWNIAJĄCE ANALIZATOR WZROKOWY
/wg stopnia trudności/

PERCEPCJA WZROKOWA jest zdolnością do rozpoznawania i rozróżniania bodźców wzrokowych a także do ich interpretowania przez odniesienie do poprzednich doświadczeń. Percepcja wzrokowa uczestniczy niemal we wszystkich działaniach człowieka. Odpowiedni poziom percepcji wzrokowej umożliwia dziecku naukę czytania, pisania, stosowania reguł ortografii, wykonywania zadań arytmetycznych oraz rozwinięcie wszystkich tych umiejętności, których wymaga się od niego podczas nauki w szkole. Największe znaczenie
w rozwoju umiejętności uczenia się dzieci ma pięć aspektów percepcji wzrokowej.
Są to:
• koordynacja wzrokowo-ruchowa
• spostrzeganie figury i tła
• stałość spostrzegania
• spostrzeganie położenia przedmiotów w przestrzeni
• spostrzeganie stosunków przestrzennych

Ćwiczymy kolejno:
• na obrazkach pojedynczych przedmiotów,
• na formach geometrycznych,
• na konturach,
• na obrazkach przedstawiających akcję wymagającą zrozumienia,
na literach.

ĆWICZENIA NA OBRAZKACH POJEDYNCZYCH PRZEDMIOTÓW:

1. Rozpoznawanie treści na krótko pokazywanych.
2. Dobieranie par obrazków.
3. Segregowanie obrazków na grupy tematyczne /zwierzęta, rośliny, pojazdy itp.
4. Rysowanie przedmiotów według instrukcji słownej.
5. Zapamiętywanie jak największej liczby przedmiotów na obrazku.
6. Układanie obrazków zgodnie z instrukcją po prawej i po lewej stronie oraz określanie położenia obrazków (pod, nad, za..)
7. Układanie obrazków wg kolejności w jakiej były pokazywane.
8. Dobieranie części do całego obrazka.
9. Układanie obrazków z części:
• z wzorem
• z pamięci
• bez wzoru.
10. Wyszukiwanie różnic w obrazkach.
11. Wycinanie obrazków z gazet, stemplowanie, lepienie z plasteliny.


ĆWICZENIA NA FIGURACH GEOMETRYCZNYCH:
1. Dobieranie par figur.
2. Rozpoznawanie figur w krótkich ekspozycjach.
3. Różnicowanie i układanie figur wg wielkości.
4. Wyszukiwanie podobnych kształtów.
5. Składanie figur z części.
6. Układnie kompozycji geometrycznych z części.
7. Rysowanie kompozycji z figur geometrycznych – szlaczki.
8. Segregowanie figur wg różnych zasad doboru , np.: kształt, kolor, wielkość, położenie
9. Wystukiwanie sekwencji (kropki i figury) złożonych narysowanych na tablicy.
10. Rysowanie wystukiwanej sekwencji.


ĆWICZENIA NA KONTURACH
1. Dobieranie w pary figury konturowej i pełnej.
2. Tworzenie par figur konturowych tej samej i różnej wielkości.
3. Zmniejszanie i powiększanie wielkości figur.
4. Wpisywanie figur jednych w drugie.
5. Nakładanie figur na siebie.
6. Odczytywanie figur ze złożonych układów.
7. Uzupełnianie figur brakującymi elementami.
8. Tworzenie kompozycji w formie wzorków, szlaczków.
9. Rysowanie labiryntów według wzoru i instrukcji słownej.
10. Kolorowanie, malowanie farbami.
11. Wodzenie palcem po wzorze.
12. Rysowanie w powietrzu (palcem lub ręką) określonego kształtu.

ĆWICZENIA NA OBRAZKACH TEMATYCZNYCH:

1. Dobieranie takich samych obrazków.
2. Wskazywanie obrazków, które nie pasują do pozostałych.
3. Składanie obrazków wg wzoru, następnie z pamięci.
4. Uzupełnianie brakujących elementów poprzez dołożenie, dorysowanie, przyklejanie/kończenie zaczętych rysunków/.
5. Przekalkowanie, odwzorowanie, próby samodzielnego narysowania.
6. Opowiadanie treści obrazka.
7. Szukanie różnic i podobieństw w obrazkach.
8. Porządkowanie historyjek obrazkowych wg kolejności zdarzeń.
9. Składanie klocków obrazkowych wg wzoru.
10. Do ćwiczeń analizatora wzrokowego mogą być wykorzystane gotowe pomoce-np.:
• klocki w kształcie figur geometrycznych,
• układanka-przybijanka,
• ćwiczenia w czasopismach dziecięcych,
• karty typu czarny Piotruś
• układanki obrazkowe,
• klocki obrazkowe,
• klocki konstrukcyjne,
• różne obrazki tematyczne,
• domino obrazkowe,
• loteryjki obrazkowe
• historyjki obrazkowe itp.


ĆWICZENIA NA KSZTAŁTACH LITEROPODOBNYCH I LITERACH:

1. Różnicowanie liter o podobnych kształtach.
2. Rozpoznawanie liter wśród 2 i 3-literowego układu np. NB,WE.
3. Dobieranie liter wielkich i małych.
4. Dobieranie liter drukowanych i pisanych.
5. Składanie pociętych liter, wyrazów wg wzoru.
6. Wyszukiwanie takich samych sylab i ich segregowanie.
7. Segregowanie wyrazów /takich samych, o takiej samej liczbie liter, z samogłoską w środku np. moc, kot, z określoną samogłoską.
8. Wyodrębnianie liter w wyrazach, podkreślanie ich kolorem.
9. Dobieranie wyrazów graficznie podobnych:
różniących się jedną literą np. las-los, lato-lata.
10. Eliminatki-wykreślanki: wykreślanie jednakowych lub nie pasujących do pozostałych elementów/liter, układów liter, wyrazów itp./
11. Wyszukiwanie w rozsypankach wyrazowych takich samych wyrazów od jednosylabowych do wielosylabowych.
12. Uzupełnianie brakujących liter, sylab w wyrazach.
13. Dobieranie par wyrazów takich samych/wyrazy są wizualnie podobne np. bada, pada, doda, dada, poda, doba, baba,-bada itp.


ĆWICZENIA USPRAWNIAJĄCE GRAFOMOTORYKĘ
GRAFOMOTORYKA: Grafika – zapis, Motoryka – zdolność wykonywania różnych czynności ruchowych.
Symptomy zaburzeń graficznych:
1. Ogólna słaba sprawność ruchowa całego ciała a szczególnie mała sprawność motoryczna rąk. Często towarzyszy niechęć, szybka męczliwość podczas pisania, rysowania, malowania.
2. Zakłócenia funkcji wzrokowych
Dziecko z zakłóceniami funkcji wzrokowych odznacza się małą pomysłowością, chętnie „ściąga” od kolegów, rozwiązując ten sam temat na znacznie niższym poziomie. Dzieci te nie lubią rysować „z pamięci”, natomiast chętnie odwzorowują, kolorują książeczki, kalkują, gdyż rezultat takich prac jest lepszy.
3. Duże napięcie mięśniowe
Dziecko z dużym napięciem mięśni palców nadmiernie przyciska ołówek, rysuje linie grube, czasem przedziera papier, co wpływa na estetykę pracy. Linie są krzywe, przedmioty duże, gdyż dziecko nie umie opanować ruchu.
4. Słabe napięcie mięśniowe
Dzieci o małym napięciu mięśniowym również mają problemy z rysowaniem. Kreślą linie nikłe „drżące”, niepewne. Rysują przedmioty małe, których wielkość uniemożliwia umieszczanie szczegółów.
5. Problemy w schemacie ciała lub orientacji przestrzennej:
- dzieci będą przestawiać lub przekręcać rysunek,
- rysowane poszczególne części ciała mogą nie być ze sobą powiązane,
- proporcje pomiędzy poszczególnymi częściami ciała nie będą zachowane.

SPOSOBY USPRAWNIANIA GRAFOMOTORYKI:
 Usprawnienie motoryki dużej
Na rozwój manualny wpływa ogólny rozwój fizyczny dziecka. Nie zabraniajmy, więc mu biegania, wspinania się, czołgania, czy jazdy rowerkiem. Bardzo ważnym elementem
w nabieraniu płynności ruchów jest samoobsługa dziecka: wiązanie butów, zapinanie guzików. Budowanie, lepienie, majsterkowanie, wycinanie to również baza do usprawniania precyzji rąk.
W procesie przygotowania dzieci do nauki pisania pierwszoplanowe miejsce zajmują metody czynne, polegające na własnym działaniu.
Bardzo popularne w usprawnianiu koordynacji ruchowej całego ciała są ćwiczenia kinezjologii edukacyjnej dr Paula Dennisona. Poza tym ćwiczenia wspomagają proces uczenia się, pozwalają rozwinąć dziecku swoje naturalne możliwości i przezwyciężyć trudności w nauce. I tak przy usprawnianiu koordynacji ruchowej całego ciała, można wykonywać:
• ruchy naprzemienne, czyli lewa do prawego, prawa do lewego,
• rysowanie w powietrzu obiema rękami tych samych obrazów jednocześnie,
• wykonujemy luźne skłony i kołyskę

Pracując nad sprawnością grafomotoryczną "dużą" rozpoczynamy od ruchów dużych, rozluźniających dziecięce mięśnie w ramionach i przedramionach. Są to ćwiczenia takie jak:
• rysowanie lub wodzenie po dużym znaku "X",
• rysowanie w powietrzu figur geometrycznych,
• rysowanie "leniwych ósemek",
• rysowanie fal, gór i kół,
• zamalowywanie dużych przestrzeni farbami przy pomocy grubych pędzli lub rąk


 Ćwiczenia usprawniające motorykę małą, czyli nadgarstki, dłonie i palce:
• zgniatanie i rozgniatanie serwetek,
• pracę z modeliną,
• wycinanie i wydzieranie,
• zwijanie gazety w kulki (rzucanie nimi do celu),
• malowanie,
• wyszywanie,
• nawlekanie,
• origami (koła, kwadraty),
• rysowanie po śladzie,
• rysowanie oburącz.
 Przełamywanie niechęci do rysowania
Gdy nie wystarczy normalne zachęcanie, gdy dziecko „nie chce słyszeć” o rysowaniu jedynym wyjściem jest organizowanie „zabaw w rysowanie”:
• rysowanie patykiem na piasku,
• mazanie zmoczonym palcem w farbie po papierze,
• odciskanie zamalowanej farbą dłoni, stóp,
• obrysowywanie dłoni i stóp,
• „malowanki – niespodzianki” pod nieobecność dziecka rysuje się coś świecą, dziecko pokrywa farbą kartkę,
• rysowanie wg szablonu.

 Ćwiczenia usprawniające koordynację wzrokowo – ruchową
Są to ćwiczenia grafomotoryczne, w których czynności ruchowe odbywają się pod ścisłą kontrolą wzroku:
• zabawy manualne typu: nawlekanie koralików, lepienie z plasteliny,
• zamalowywanie obrazków, pisanie szlaczków,
• wydzieranki, rysowanie po śladzie, kalkowanie, odwzorowywanie, obrysowywanie, zabawy i układanie modeli z palców i dłoni, przewlekanie kolorowego sznurka przez dziurki, zawiązywanie kokardek, układanki typu puzzle, klocki Lego,
• nie wyręczanie dziecka w czynnościach typu: ubieranie się, mycie, sznurowanie butów, zapinanie guzików itp.

 Ćwiczenia kształtujące prawidłowy chwyt i regulujące napięcie mięśniowe rąk
Naukę pisania i rysowania należy zacząć od prawidłowego trzymania ołówka, czy kredki. Jeśli pokaz poprawnego chwytu i nacisku nie wystarcza można wykorzystać specjalną nasadkę, która również pozwala kontrolować siłę nacisku na kredkę. Należy również pamiętać o zachowaniu prawidłowej postawy ciała podczas rysowania, czyli: całe stopy oparte o podłoże, całe pośladki i uda na krześle, kręgosłup prosty.
Kolejnym problemem jest regulowanie napięcia mięśniowego. Jeśli dziecko zbyt mocno przyciska ołówek, trzeba uczyć go zwalniać napięcie, kontrolować. Można też stosować zabawy typu: „Czyja kredka”- dorosły trzyma jeden koniec kredki, dziecko (3 palcami) drugi. Ćwiczenie polega na tym, aby dziecko starało się zabrać kredkę dorosłemu, który mocno ją trzyma. W czasie ćwiczeń dziecko powinno przyjąć postawę stojącą, wtedy napięcie mięśniowe zmniejsza się w sposób naturalny.
Na słabe napięcie mięśniowe proponuje się ćwiczenia- zabawy typu: ugniatanie ciasta, zgniatanie papieru i rzuty kulkami, zimą- lepienie śnieżek, zabawa typu: Idę na miękkich – sztywnych nogach itp.
 Ćwiczenia rozwijające orientacje w schemacie ciała i przestrzeni:
• nazywanie części ciała;
• orientacja w schemacie ciała: daj lewą rękę, tupnij prawą nogą itp.;
• orientacja w przestrzeni: idź 2 kroki do przodu, do tyłu, na lewo, w prawo;
• ćwiczenia graficzne: zaznacz kreską prawy róg, u góry narysuj zieloną kreskę;
• ćwiczenia logarytmiczne połączone z pokazywaniem i nazywaniem części ciała
w oparciu o wierszyk „Prawa ręka, noga prawa...”, „Głowa, ramiona, kolana, pięty...”, „Mam dwie ręce, nogi dwie...”;
• zabawy ruchowe doskonalące orientację przestrzenną z wykorzystaniem woreczków, laski gimnastycznej, maskotki;
• zabawa w rzucanie papierową kulą zgodnie z poleceniem: góra, dół, prawa, lewa strona itp.;
• zabawy ruchowe z wykorzystaniem woreczków – rzucanie woreczkiem zgodnie
z instrukcją słowną: przed siebie, za siebie, na stół, pod stół;
• poruszanie się zgodnie z instrukcją słowną np. stań na gazecie, stań pod gazetą, stań przed gazetą, stań za gazetą, stań między gazetami.

W procesie przygotowania do nauki pisania istotne jest również, aby od początku wyrabiać u dziecka kierunek pisania od lewej do prawej strony, oto propozycje ćwiczeń:

 Ćwiczenia kształtujące nawyki ruchowe związane z kierunkiem pisania
• rysowanie szlaczków rozpoczętych od lewej strony,
• kreślenie linii pionowych (z góry w dół) i poziomych (z lewej do prawej),
• ćwiczenia w rysowaniu okręgów i spirali w obu kierunkach.


 Ćwiczenia ruchowo – słuchowo – wzrokowe
Ćwiczenia ruchowo - słuchowo - wzrokowe to ćwiczenia grafomotoryczne, którym towarzyszy muzyka. Stanowią one zasadniczą część metody dobrego startu
(M. Bogdanowicz). Włączenie do ćwiczeń elementów słowno - muzycznych umożliwia jednocześnie usprawnienie wszystkich trzech analizatorów (wzrokowego, słuchowego
i kinestetyczno-ruchowego) uczestniczących w czynności czytania i pisania. Istota ćwiczeń ruchowo-słuchowo-wzrokowych polega na jednoczesnym połączeniu elementu ruchowego (pisanie, rysowanie) z postrzeganiem słuchowym (odtwarzanie rytmu piosenki),
i wzrokowym (zapamiętanie i odwzorowanie znaku). Do każdego, więc wzoru graficznego dobrana jest właściwa piosenka, której rytmika umożliwia odtworzenie wzoru, delikatnie narzucając i sugerując wszystkim jednakowe tempo. Przy poprawnie wykonanym ćwiczeniu, dziecko może narysować dany wzór kilkakrotnie, utrwalając i automatyzując prawidłowe ruchy dłoni. Cykl tych ćwiczeń winien przebiegać według ustalonego schematu:
1. Odtwarzanie ruchem rytmu piosenki.
2. Demonstracja wzoru, jego analiza i pokaz jak należy go wykonać z piosenką.
3. Próby odtwarzania wzoru w rytm piosenki:
o wodzenie palcem po wzorze- faza utrwalania wzoru i powiązania z piosenką
o pisanie wzoru palcem w powietrzu – ręką dominującą
o na powierzchni stołu – palcem lub na tackach z piaskiem
o na dużym arkuszu papieru –kredą, węglem, kredkami świecowymi
o na kartce papieru z bloku rysunkowego- pędzlem, kredką, ołówkiem, lub ołówkiem w zeszycie bez liniatury
o w liniaturze zeszytu – ołówkiem, mazakiem, długopisem.
Jeśli pewne elementy cyklu z pewnych względów zostałyby pominięte, nie zmienia to terapeutycznego oddziaływania ćwiczeń.